VJESHTA NE KOPESHTIN TIM
Lulet
Ky mes tetori si erdhi kështu papritur me pakëz diell dhe erë të ftohtë. Sikur të mos t'a dije kjo vjeshte e marrë, që u zë frymen drurëve e tokën e mbulon me jorganin e reve, se orët e mija të lira e ditet e pushimeve i kaloj në kopësht me një ndjesi frymezimi e meditimi që buron nga prania e natyrës në jeten disi depresive prej emigranti në dhe të huaj, që tashmë është bërë dhe dheu im.
Krejt ndryshe nga mirazhet e verës që rrëshqitën kalimthi në sytë e banorëve veriorë, kjo vjeshtë me ngjyra ankthi nuk të jep kurrfarë mundësie të përqëndrohesh.Vendin e meditimit e zënë notat e trishta të një pianoje të largët që vinë nga shtëpitë pertej rrugës së trenit, e që mua më shumë me bëhen si tinguj imagjinarë që burojnë nga piskamat e erës, sesa gishtrinjtë e ndonjë pianiste thinjoshe me nostalgji për rininë e vet te shkimur e qe i shfaqet ne ate copez qiell, te mbetur akoma pezull si çarçaf i shqyer pertej dritares.
Peisazhi i kësaj vjeshte të beftë me gjeti disi ndryshe nga ardhjet tjera. Çuditërisht nuk kam dëshirën e instiktin e lëvizëshmërisë si zakonisht. Nuk i sodis lulet dhe pemët që vetë i kam mbjellë, me adhurimin e prindit për fëmijën që e ka rritur dhe mëkuar me duart e veta. Në vend të gëzimit, në sytë e mi tashmë me rudhëza në pjesen e poshtme, zë vend një ndjenjë shqetësimi e pasigurie.
Jam krejt i vetem në kopshtin tim. Dhe veshët që më kanë lënë disi, më bëhet se kapin në eter, së largu, bëlbëzima drurësh e gjethesh, të cilat unë brenda vetvehtes i dëgjoj e kuptoj si drithërimëzat e tyrë për jetë.
Nuk besoj te jem i çmendur, i them vehtes, por ruaj idenë fikse se drurët e lulet, gjethet e petalëzat me flasin me gjuhën e tyre, të cilen unë e ndjej në çdo fijëz të shpirtit dhe qënies sime.
Jam një mergimtar në këtë vend. Një banor i ri në këtë shtëpi e një kopshtar vetem dy vjeçar i këtij blerimi që krijova me duart e mia.
Në ecjaken në kopshtin e luleve e të pemëve ndjej pafuqinë time, krahëthatësinë time për t'ju gjëndur në mbrojtje këtij blerimi që më dha jetë kesaj pranvere, vere e pragëvjeshtë.
Më duket vehtja një eremit në mes të gjetheve.
Fletët e rrepave të mëdhej në pjesën e prapme të shtëpisë kanë nisur të mbulojnë barin e blertë.Tani kopshti im ngjet me nje savane afrikane me nje te verdhe që të ngjall ndjesi të trishta vetmie.
Kisha mbjellë kaq shumë lule këtë pranvere. E mbi të gjitha trendafilat. Të kuq, rozë, të bardhë. E kam ndikim fëmijërie ime në Shkodër, ku në çdo prag shtepie, në verë e në dimër, gjithmonë lulëzonin trëndafilat me aromen qe akoma kundermon ne shqisat e mija.
Kurr nuk kisha mbjellë kaq shumë lule sa këtë vit. Karafila, lulebore e lule kadife, mullagat me eren karakteristike te gjetheve, pa harruar tulipanët që u shfaqën, o Zot, sa shkurt, vetem disa ditë në prag të një pranvere të ftohtë nën erëra veriore të Kanadasë, për tu kthyer sërisht, po aq shpejt, në trajtë bulbe e në gjëndje gjumi të mardhur në brendësi të tokës.
Lulet e zjarrit që aq bukur kuqëlonin në lulishtat e Tiranës, më duket sikur përgjojnë çdo çapitje të këmbëve të mija mbi gjethet thara që kërcasin trishtueshëm si eshtra te thyera zogjesh. Edhe pse vjeshta i shuan ditët nje e nga nje drejt fundit te vet, lulet nuk duan t’ia dinë. Madje gjethet e lulezjarrit sikur u bëne më të blerta nga freskia dhe kuqëlimi i petaleve sikur u ndez më shumë. Si rinia e dytë e njeriut në moshen dyzetvjeçare, një rinim i shkurtër ku shfaq aq shumë energji dhe pasion krijues, nga ankthi se vitet ikin tmerrsisht shpejt.
Vertetë ku do ti do ti çoj unë gjithë këto lule?
Është e pamundur ti braktis në fatin e tyre nën ngricat e të ftohtit të ashpër të Nju Englandit.
Mblodha vazot ku i kisha e ku nuk i kisha dhe i vendosa pranë çezmës që e kisha sajuar me gure e blloqe çimentoje si burim ne fshatrat shqiptare.
Aty në një rrjesht, qëndronin vazo të mëdha e të vogla, ca prej te cilave ishin te thjeshta e të tjerat prej qeramike dekorative. Edhe ne boten e vazove,mendova, ca janë oxhakë e ca buxhakë.
Ato vazo të rrjeshtuara me ngjanin here-here edhe si toga ushtarësh rekrutë para komandantit të tyre në prag të beteje me dimrin...
Krejt ndryshe nga mirazhet e verës që rrëshqitën kalimthi në sytë e banorëve veriorë, kjo vjeshtë me ngjyra ankthi nuk të jep kurrfarë mundësie të përqëndrohesh.Vendin e meditimit e zënë notat e trishta të një pianoje të largët që vinë nga shtëpitë pertej rrugës së trenit, e që mua më shumë me bëhen si tinguj imagjinarë që burojnë nga piskamat e erës, sesa gishtrinjtë e ndonjë pianiste thinjoshe me nostalgji për rininë e vet te shkimur e qe i shfaqet ne ate copez qiell, te mbetur akoma pezull si çarçaf i shqyer pertej dritares.
Peisazhi i kësaj vjeshte të beftë me gjeti disi ndryshe nga ardhjet tjera. Çuditërisht nuk kam dëshirën e instiktin e lëvizëshmërisë si zakonisht. Nuk i sodis lulet dhe pemët që vetë i kam mbjellë, me adhurimin e prindit për fëmijën që e ka rritur dhe mëkuar me duart e veta. Në vend të gëzimit, në sytë e mi tashmë me rudhëza në pjesen e poshtme, zë vend një ndjenjë shqetësimi e pasigurie.
Jam krejt i vetem në kopshtin tim. Dhe veshët që më kanë lënë disi, më bëhet se kapin në eter, së largu, bëlbëzima drurësh e gjethesh, të cilat unë brenda vetvehtes i dëgjoj e kuptoj si drithërimëzat e tyrë për jetë.
Nuk besoj te jem i çmendur, i them vehtes, por ruaj idenë fikse se drurët e lulet, gjethet e petalëzat me flasin me gjuhën e tyre, të cilen unë e ndjej në çdo fijëz të shpirtit dhe qënies sime.
Jam një mergimtar në këtë vend. Një banor i ri në këtë shtëpi e një kopshtar vetem dy vjeçar i këtij blerimi që krijova me duart e mia.
Në ecjaken në kopshtin e luleve e të pemëve ndjej pafuqinë time, krahëthatësinë time për t'ju gjëndur në mbrojtje këtij blerimi që më dha jetë kesaj pranvere, vere e pragëvjeshtë.
Më duket vehtja një eremit në mes të gjetheve.
Fletët e rrepave të mëdhej në pjesën e prapme të shtëpisë kanë nisur të mbulojnë barin e blertë.Tani kopshti im ngjet me nje savane afrikane me nje te verdhe që të ngjall ndjesi të trishta vetmie.
Kisha mbjellë kaq shumë lule këtë pranvere. E mbi të gjitha trendafilat. Të kuq, rozë, të bardhë. E kam ndikim fëmijërie ime në Shkodër, ku në çdo prag shtepie, në verë e në dimër, gjithmonë lulëzonin trëndafilat me aromen qe akoma kundermon ne shqisat e mija.
Kurr nuk kisha mbjellë kaq shumë lule sa këtë vit. Karafila, lulebore e lule kadife, mullagat me eren karakteristike te gjetheve, pa harruar tulipanët që u shfaqën, o Zot, sa shkurt, vetem disa ditë në prag të një pranvere të ftohtë nën erëra veriore të Kanadasë, për tu kthyer sërisht, po aq shpejt, në trajtë bulbe e në gjëndje gjumi të mardhur në brendësi të tokës.
Lulet e zjarrit që aq bukur kuqëlonin në lulishtat e Tiranës, më duket sikur përgjojnë çdo çapitje të këmbëve të mija mbi gjethet thara që kërcasin trishtueshëm si eshtra te thyera zogjesh. Edhe pse vjeshta i shuan ditët nje e nga nje drejt fundit te vet, lulet nuk duan t’ia dinë. Madje gjethet e lulezjarrit sikur u bëne më të blerta nga freskia dhe kuqëlimi i petaleve sikur u ndez më shumë. Si rinia e dytë e njeriut në moshen dyzetvjeçare, një rinim i shkurtër ku shfaq aq shumë energji dhe pasion krijues, nga ankthi se vitet ikin tmerrsisht shpejt.
Vertetë ku do ti do ti çoj unë gjithë këto lule?
Është e pamundur ti braktis në fatin e tyre nën ngricat e të ftohtit të ashpër të Nju Englandit.
Mblodha vazot ku i kisha e ku nuk i kisha dhe i vendosa pranë çezmës që e kisha sajuar me gure e blloqe çimentoje si burim ne fshatrat shqiptare.
Aty në një rrjesht, qëndronin vazo të mëdha e të vogla, ca prej te cilave ishin te thjeshta e të tjerat prej qeramike dekorative. Edhe ne boten e vazove,mendova, ca janë oxhakë e ca buxhakë.
Ato vazo të rrjeshtuara me ngjanin here-here edhe si toga ushtarësh rekrutë para komandantit të tyre në prag të beteje me dimrin...
Murrua
Rrija para vazove të bardha e krejt pa pritur, në tis të kujtesës, m’u shfaq koha kur isha ushtar në Malësi të Gjakovës, ne pragun e dimri të vitit 1965 kur e ndjeja vehten si kafshëz e mardhur.
Kishim një qen të madh në repart te cilin e therrisnim Murro. Mund të ishim rreth dyqint e pesëdhjete ushtarë
të dy kompanive të artilerisë tokësore qe ishim stacionuar ne qytezen minatore te Kamit, jo shume larg pikes kufitare te Qafe Prushit.
Të gjithë e donin dhe të gjithë i dontë i miri Murro.Ishte një qen më trup të lidhur, shumë i fortë, më ngjyrë të përhimtë e gati në të bardhë të qimeve. Racë ujku, ose shartim në mes të ujkut dhe qenëve, që e bënte sa të fuqishëm e të egër me të panjohurit, aq të mirë e të dashur me ushtarët.
Ai nuk ishte nga ata qen që mund të gjëje rëndom pranë restorantit të qytezes veriore të minatorëve në zallamahinë e skotave bastarde që shqyenin njëri-tjetrin për një kockë. Jo, Murrua ishte nga të tjerë qenë. Ai kurr nuk shkonte pranë restorantit, kurr nuk afrohej tek guzhina e repartit. Ai qëndronte gjithnjë pranë ushtarëve madje edhë kur merrnin rrugën e lodhëshmë të stërvitjes taktike.
Kur zbardhte bora në Malësinë e Gjakovës, mbi Majat e Hekurave, Dragobi, Shkëlzën, në Qafë Luzhë apo në Majen e Fushave e tej e përtej Bjeshkëve të Namuna, ne ushtarët mblidheshin kruspull rrëzë kapanoneve për të mos na zënë era, cikma e dëborës. Murrua na afrohej pranë e na shihtë me ata sytë e tij të blertë. Sikur na fliste. Sikur na pyeste: "Kaq shumë mërdhini ju ushtaret ?"
Sikur kerkonte të na afronte ngrohtësinë e qimeve të tij të dëndura që nuk merrnin lagështirë e ku fluturzat e borës shkrinin e shkisnin si lotë.
Por ne e dinim që edhe Murrua kallkanosej nga të ftohtit. Atë vit kur dëbora shkoi sa një njeri në këmbë, Murrua u tret aq shumë. E kjo jo se mungonte kujdesi ynë për të, por se tërë natën nderkohë që temperatura kishte shkuar minus dhjetë grade, ai nuk shkonte të flinte tek kapanonet, pranë fuqisë që bënte punen e sobës, por shkonte e qendronte i heshtur tek parku i topave të mëdhej Obuz 122, pranë ushtarit që kishte rradhen e rojës.E më që ushtarët në situata të jashtzakonëshme ndrroheshin për çdo orë, Murrua shoqërontë për në vëndrojë secilin prej ushtarëvë të rradhës dhe i bëntë shoqëri tërë kohën e shërbimit.Ushtarët ndrroheshin, Murrua po aty. Sytë e tij nguleshin në errësirë si thëngjij të zjarrtë dhe kundronin nga ushtari me ndjenjë dhëmbshurie.
Sa herë kam bërë rojë nate me Murron, sytë e tij aq të zgjuar e të dashur më dukej sikur më thoshnin:
"Pse qëndron këtu".
"Se ruaj armikun", përgjigjesha me mëndjen time.
"Po ku është ky armik?"- më bëhej se më thoshte Murrua.-Ma trego mua pa shkoj dhe e shqyej, dhe ti të mos rrish më këtu në mes të borës e kallkanit që na ngriu të dyve."
"Është edhe këndej-edhe andej. Është edhe para edhe pas. Është kudo, Murro. Është kaq i fshehur e i djallëzuar armiku sa në të shumtën e herës të shfaqet si mik."
"Edhe si komandant?"-më shpotitën sytë e Murros.
Unë heshta.
"Përse nuk flet?"- më pyesnin sytë e Murros.
"Sepse, i dashur miku im, armiku te shfaqet si mik... dhe ndoshta edhe si Murro."
"Këto janë përralla që nuk i beson njeri. As ne qentë nuk i besojmë"- më bëhej se më fliste Murrua.-"Këtu në bjeshkë ka vetëm një armik dhe ku armik është bora..."
Nisa ta përkëdhel. Ishte mardhur keq i shkreti Murro. Lashë automatikun në një anë dhe nisa ta ferkoj fort me duart e veshura me dorashka.
Murrua nisi të lëvizë në dëborë. Donte të nxehej. Si e mori vehten, u afrua e u mbështen më kurriz pranë këmbëvë të mia që më ishin kallkanosur.
Nuk mu durua pa i thënë: "Ah miku im i mirë, që nuk të harroj kurrë derisa të vdes.
Ti ke të drejtë. Ti je më i zgjuar e më guximtar se çdo njeri, po ndodh që shpesh herë dhuntia i bëhët plagë në trup e në shpirt njeriut. E ndoshta kjo ndodh edhe me qent. Prandaj mos fol. Mos fol se do të përfundosh në një qen burgu..."
Murrua hungëroi dhe m'i skremiti dhëmbët...
"Atje në burg, edhe qeni e ndjen vehten si një njeri i mardhur" mu bë së më tha Murrua.
" Ndërsa njeriu pa qënë në burg e ndjen vehten nje qen i mardhur" - ja ktheva unë.
Murrua kuiti dhe u mblodh kruspull sërisht pranë këmbëve të mia për të më ngrohur sadopak, nga frika se mos unë miku i tij në atë botë të akullt, kallkanosesha e vdisja mbi dëborë...
Vite më pas, sa herë më kthehej në kujtesë ky dialog emotiv i thosha vehtes se, veten si qen i mardhur e ndjen njeriu edhe kur dështon në vepren vet, kur ka nxjerrë nga duart as një të dhjeten e asaj që mendon dhe ëndërron. Nuk e krijon pra në lartësi estetike, jo se nuk e ka ekuavalentin shpirtëror, ndjesinë përceptuese, aftërsinë e vezhgimit, por se mjedisi ne te cilin gjallnon, është si një cipëz akulli që e rrethon tërë qënien tonë e na e bën ndjenjen kallkan e gjymtyrët si ca shkopinj të thatë.
Kishim një qen të madh në repart te cilin e therrisnim Murro. Mund të ishim rreth dyqint e pesëdhjete ushtarë
të dy kompanive të artilerisë tokësore qe ishim stacionuar ne qytezen minatore te Kamit, jo shume larg pikes kufitare te Qafe Prushit.
Të gjithë e donin dhe të gjithë i dontë i miri Murro.Ishte një qen më trup të lidhur, shumë i fortë, më ngjyrë të përhimtë e gati në të bardhë të qimeve. Racë ujku, ose shartim në mes të ujkut dhe qenëve, që e bënte sa të fuqishëm e të egër me të panjohurit, aq të mirë e të dashur me ushtarët.
Ai nuk ishte nga ata qen që mund të gjëje rëndom pranë restorantit të qytezes veriore të minatorëve në zallamahinë e skotave bastarde që shqyenin njëri-tjetrin për një kockë. Jo, Murrua ishte nga të tjerë qenë. Ai kurr nuk shkonte pranë restorantit, kurr nuk afrohej tek guzhina e repartit. Ai qëndronte gjithnjë pranë ushtarëve madje edhë kur merrnin rrugën e lodhëshmë të stërvitjes taktike.
Kur zbardhte bora në Malësinë e Gjakovës, mbi Majat e Hekurave, Dragobi, Shkëlzën, në Qafë Luzhë apo në Majen e Fushave e tej e përtej Bjeshkëve të Namuna, ne ushtarët mblidheshin kruspull rrëzë kapanoneve për të mos na zënë era, cikma e dëborës. Murrua na afrohej pranë e na shihtë me ata sytë e tij të blertë. Sikur na fliste. Sikur na pyeste: "Kaq shumë mërdhini ju ushtaret ?"
Sikur kerkonte të na afronte ngrohtësinë e qimeve të tij të dëndura që nuk merrnin lagështirë e ku fluturzat e borës shkrinin e shkisnin si lotë.
Por ne e dinim që edhe Murrua kallkanosej nga të ftohtit. Atë vit kur dëbora shkoi sa një njeri në këmbë, Murrua u tret aq shumë. E kjo jo se mungonte kujdesi ynë për të, por se tërë natën nderkohë që temperatura kishte shkuar minus dhjetë grade, ai nuk shkonte të flinte tek kapanonet, pranë fuqisë që bënte punen e sobës, por shkonte e qendronte i heshtur tek parku i topave të mëdhej Obuz 122, pranë ushtarit që kishte rradhen e rojës.E më që ushtarët në situata të jashtzakonëshme ndrroheshin për çdo orë, Murrua shoqërontë për në vëndrojë secilin prej ushtarëvë të rradhës dhe i bëntë shoqëri tërë kohën e shërbimit.Ushtarët ndrroheshin, Murrua po aty. Sytë e tij nguleshin në errësirë si thëngjij të zjarrtë dhe kundronin nga ushtari me ndjenjë dhëmbshurie.
Sa herë kam bërë rojë nate me Murron, sytë e tij aq të zgjuar e të dashur më dukej sikur më thoshnin:
"Pse qëndron këtu".
"Se ruaj armikun", përgjigjesha me mëndjen time.
"Po ku është ky armik?"- më bëhej se më thoshte Murrua.-Ma trego mua pa shkoj dhe e shqyej, dhe ti të mos rrish më këtu në mes të borës e kallkanit që na ngriu të dyve."
"Është edhe këndej-edhe andej. Është edhe para edhe pas. Është kudo, Murro. Është kaq i fshehur e i djallëzuar armiku sa në të shumtën e herës të shfaqet si mik."
"Edhe si komandant?"-më shpotitën sytë e Murros.
Unë heshta.
"Përse nuk flet?"- më pyesnin sytë e Murros.
"Sepse, i dashur miku im, armiku te shfaqet si mik... dhe ndoshta edhe si Murro."
"Këto janë përralla që nuk i beson njeri. As ne qentë nuk i besojmë"- më bëhej se më fliste Murrua.-"Këtu në bjeshkë ka vetëm një armik dhe ku armik është bora..."
Nisa ta përkëdhel. Ishte mardhur keq i shkreti Murro. Lashë automatikun në një anë dhe nisa ta ferkoj fort me duart e veshura me dorashka.
Murrua nisi të lëvizë në dëborë. Donte të nxehej. Si e mori vehten, u afrua e u mbështen më kurriz pranë këmbëvë të mia që më ishin kallkanosur.
Nuk mu durua pa i thënë: "Ah miku im i mirë, që nuk të harroj kurrë derisa të vdes.
Ti ke të drejtë. Ti je më i zgjuar e më guximtar se çdo njeri, po ndodh që shpesh herë dhuntia i bëhët plagë në trup e në shpirt njeriut. E ndoshta kjo ndodh edhe me qent. Prandaj mos fol. Mos fol se do të përfundosh në një qen burgu..."
Murrua hungëroi dhe m'i skremiti dhëmbët...
"Atje në burg, edhe qeni e ndjen vehten si një njeri i mardhur" mu bë së më tha Murrua.
" Ndërsa njeriu pa qënë në burg e ndjen vehten nje qen i mardhur" - ja ktheva unë.
Murrua kuiti dhe u mblodh kruspull sërisht pranë këmbëve të mia për të më ngrohur sadopak, nga frika se mos unë miku i tij në atë botë të akullt, kallkanosesha e vdisja mbi dëborë...
Vite më pas, sa herë më kthehej në kujtesë ky dialog emotiv i thosha vehtes se, veten si qen i mardhur e ndjen njeriu edhe kur dështon në vepren vet, kur ka nxjerrë nga duart as një të dhjeten e asaj që mendon dhe ëndërron. Nuk e krijon pra në lartësi estetike, jo se nuk e ka ekuavalentin shpirtëror, ndjesinë përceptuese, aftërsinë e vezhgimit, por se mjedisi ne te cilin gjallnon, është si një cipëz akulli që e rrethon tërë qënien tonë e na e bën ndjenjen kallkan e gjymtyrët si ca shkopinj të thatë.
Dimri ardhacak
Kam mbi shpatullat e mija, të lodhura tashmë nga jeta, imazhin e bardhë të borës. Një borë e egër, dritheruese
që të vendos në retinën e syve një tis të hollë e të ftohtë e të duket se gjërat i sheh pas një tyli të bardhë.Vellua e pleqërisë ndoshta, ajo që shumë e quajne moshë e bardhë e cila mesa duket pllakos shumë vite më parë se njeriu ta ndjej vehten të mplakur.
Është e çuditëshme se perse duke shkuar vitet, botën u mësova ta shoh nëpermjet këtij tisi të ftohtë. Sikur të këtë humbur ngrohtësia e retinës së syve nëpër vite të acarta.
Pasi ke lëshuar tërë ato rezatime të ngrohta në çastet e lumtura të jetës, fillon vyshkja. Ja si këto lule në kopështit tim, që kanë zënë të struken nga frika e dimrit ardhacak.
Gjashtë vera e gjashtë dimra në Amerikë nuk janë as shumë dhe as pak.
Nuk janë shumë për tu aklimatizuar më jeten e ashpër të Nju Inglandit ku stina e pranverës përbëhet vetëm nga tre ditë sa lëngështojnë drurët, për të ardhur e menjëherëshme një verë që alternohet kapriçioze me freskinë e pranveres, si për të thënë "jam dhe nuk jam".
Por nuk janë gjithashtu aq pak sa për të mos u mësuar me psikologjinë e banorëve të northistit, të cilët i gëzohen verës me një sinqeritet fëmijënor, ndërkohë që i tmerrohen dimrit duke rrojtur me një ndjenjë paniku të perhershëm.
Dimri i ftohtë i Bostonit gjithësesi e mbledh njeriun kruspull shpirtërisht.
Stina e eger nuk arrin ta bëjë këtë sfidë fizikisht sepse shoqëria ka krijuar aq shumë mundësira e lehtësira, saqë, nuk të mungojnë kurrë ngrohtësia dhe drita në shtëpitë prej druri të stilit nordik. Por gjithësesi e ndjen të ketë një ftoftësirë që deperton fasadat prej druri, që e tejkalon ngrohtësinë e mjedisit e deperton mistershëm në shpirtin e tyre e ngjizur me ndjenjën e panikut.
Më kot rreken komentatorët e televizioneve të panumurt të qetësojnë njerëzit. Paniku për suferinat është bërë pjesë e jetës së tyre, ndoshta nga kujtimet e hidhura të ca dimrave të kahershëm që mezi mbahen mend.
Padyshim edhe unë e kam një shkak për të perjetuar në një skutë të fshehtë të shpirtit, panikun për lulet e kopshtit tim, e ky është rrafshimi që i bëri dimri i kaluar ngjyravë e blerimit, duke i shkrirë e tretur sikur kurr të mos kishin qënë dhe verë kurrë të mos kish patur.
E kam gjithashtu dhe një detaj që më provokon dhëmbjen.Trishtimin qe ngjallim gjithë ato vazo të bardha të rrjeshtuara si ushtarët në dëborë.
Dhe sa here pertej xhamave te dyfishte veshtroja fluturzat e medha te debores qe zbrisnin nga qiejt e dimrit te fundit, ne kujtese me sillej thellima e moteve te shkuara ne Malesine e Gjakoves, dhe ne shpirt ndjeja mungesa e Murros, e vetmja ngrohtësi që thyente acarin e dimrave atje nën hijen Bjeshkëvë të Namuna.
që të vendos në retinën e syve një tis të hollë e të ftohtë e të duket se gjërat i sheh pas një tyli të bardhë.Vellua e pleqërisë ndoshta, ajo që shumë e quajne moshë e bardhë e cila mesa duket pllakos shumë vite më parë se njeriu ta ndjej vehten të mplakur.
Është e çuditëshme se perse duke shkuar vitet, botën u mësova ta shoh nëpermjet këtij tisi të ftohtë. Sikur të këtë humbur ngrohtësia e retinës së syve nëpër vite të acarta.
Pasi ke lëshuar tërë ato rezatime të ngrohta në çastet e lumtura të jetës, fillon vyshkja. Ja si këto lule në kopështit tim, që kanë zënë të struken nga frika e dimrit ardhacak.
Gjashtë vera e gjashtë dimra në Amerikë nuk janë as shumë dhe as pak.
Nuk janë shumë për tu aklimatizuar më jeten e ashpër të Nju Inglandit ku stina e pranverës përbëhet vetëm nga tre ditë sa lëngështojnë drurët, për të ardhur e menjëherëshme një verë që alternohet kapriçioze me freskinë e pranveres, si për të thënë "jam dhe nuk jam".
Por nuk janë gjithashtu aq pak sa për të mos u mësuar me psikologjinë e banorëve të northistit, të cilët i gëzohen verës me një sinqeritet fëmijënor, ndërkohë që i tmerrohen dimrit duke rrojtur me një ndjenjë paniku të perhershëm.
Dimri i ftohtë i Bostonit gjithësesi e mbledh njeriun kruspull shpirtërisht.
Stina e eger nuk arrin ta bëjë këtë sfidë fizikisht sepse shoqëria ka krijuar aq shumë mundësira e lehtësira, saqë, nuk të mungojnë kurrë ngrohtësia dhe drita në shtëpitë prej druri të stilit nordik. Por gjithësesi e ndjen të ketë një ftoftësirë që deperton fasadat prej druri, që e tejkalon ngrohtësinë e mjedisit e deperton mistershëm në shpirtin e tyre e ngjizur me ndjenjën e panikut.
Më kot rreken komentatorët e televizioneve të panumurt të qetësojnë njerëzit. Paniku për suferinat është bërë pjesë e jetës së tyre, ndoshta nga kujtimet e hidhura të ca dimrave të kahershëm që mezi mbahen mend.
Padyshim edhe unë e kam një shkak për të perjetuar në një skutë të fshehtë të shpirtit, panikun për lulet e kopshtit tim, e ky është rrafshimi që i bëri dimri i kaluar ngjyravë e blerimit, duke i shkrirë e tretur sikur kurr të mos kishin qënë dhe verë kurrë të mos kish patur.
E kam gjithashtu dhe një detaj që më provokon dhëmbjen.Trishtimin qe ngjallim gjithë ato vazo të bardha të rrjeshtuara si ushtarët në dëborë.
Dhe sa here pertej xhamave te dyfishte veshtroja fluturzat e medha te debores qe zbrisnin nga qiejt e dimrit te fundit, ne kujtese me sillej thellima e moteve te shkuara ne Malesine e Gjakoves, dhe ne shpirt ndjeja mungesa e Murros, e vetmja ngrohtësi që thyente acarin e dimrave atje nën hijen Bjeshkëvë të Namuna.
Zarfi pa letër
Vazhdoja të merresha me kopshtin, lulet e kujtimet e mija aty në mes të ngyrave, kufijtë e të cilave përthyheshin e treteshin tek njëra-tjetra si në peisazhet impresioniste. Një zë i butë fëmije më bëri që të më qesh fytyra e të më ngrohet zemra. Është Xhulia, mbeska ime e vogël pesëvjeçare, që thërret me zërin e saj të brishtë:
- Xhaxhi Niko, Xhaxhi Niko! Është një letër për ty. Ka ardhur nga Greqia.
- Ku e more këtë leter, Xhulia?
- E pruri postieri. Teta Liliana më tha çoja xhaxhi Nikos.
E putha mbeskën në faqe, e ndersa ajo ikte si një harabelkë e vogël me cicërima te gëzuara, unë qëndroja në mes të kopshtit me zarfin në dorë.
Mbi zarf emri im. Një pullë poste me fytyren e një nëne të mjerë më një bebe në duar, të cilen e mëkonte me gjirin e vet të rreshkur. Eliniki Dimokratia Hellas. 140 dhrahmes-euro 0.41. Athinë 28 shtator 2001.
Ktheva zarfin nga ana e prapme për ta hapur. Gishtërinjt e përgatitur për të kryer një punë fare të vogël siç është hapja me kujdes e zarfit, sikur mu mpinë e mu prenë. Zafi ishte i hapur në pjesen e prapme. Dukej sikur nuk qe mbyllur kurrë. Futa gishtrinjt e dorës së djathtë në brendësin e zarfit, por ato asgjë nuk preken e takuan veç faqet e brëndshmë të zarfit bosh.
Perse bosh, i thashë vehtes. Çfarë duhet një zarf bosh. Si mund të niset një zarf bosh me seriozitetin e një pulle që mban emrin e shtetit përcjellës dhe vulen e shtetit pritës.
Një zarf që kishte kaluar kush e di sa duar postierësh, në sa e sa zyra, që kishte kaluar oqeanin, ashtu bosh, si një kapak libri pa përmbajtje, si një maskë pa fytyren e përdoruesit, si një ritual varrimi me arkivolin bosh.
Ndersa bota perjashta kishte vënë kujen për anthraks, unë rrija e qaja në shpirt për zarfin bosh që vinte nga adresa e mikut tim shkrimtar Aristidh Kolia, arvaniti i madh, vdekur a vrarë në një spital të Athinës.
Cili ishtë mesazhi që më përcillte ai zarf bosh. Çfarë kërkonte prej meje.Një vit më parë me vdekjen e mikut kisha telefonuar në banesen e tij, por zëri i rëndë i një gruaje ne greqisht më tha se... në atë shtëpi nuk ka vdekur njeri me emrin Aristidh Kolia.
Atëhere shpresa është se është gjallë, thashë unë, por telefoni përtej oqeanit u mbyll me zhurmë.
Ky zarf më solli kujtimin e mikut të vdekur.
Nuk ka gjë më të dhëmbshur se kujtimi për mikun e vdekur.
Nuk ka gjë më trishtuese se sa një zarf pa letër.
Më mbeti ndërmënd ai zarf si një gojë përbindëshi.
E mora me kujdes dhe nga që më tmerronte boshllëku e mbylla me kujdes. Pastaj e vendosa pranë kompiuterit ku shkruaj dhe aty qëndron edhe tani, e ndoshta do të qëndrojë shumë kohë me enigmen e saj të heshtur .
Dhe sa herë e kaloj vështrimin mbi të më duket se hija e tij e rëndë ogurzezë i ishte shfaqur dhe mikut tim në atë ditë të njezet e kater Majit, kur nisen shënjat e para të një sëmundje të papritur dhe vdekjeprurëse.
Ndoshta edhe ai kishte marrë dikur një zarf. Një zarf me mikrobe ceroze që e shkriu dhe e shuajti në një verë përvëluese dhe ne një vjeshtë me ankth deri sa erdhi mbrëmja cfilitëse e njëmbëdhjetë tetorit dymije, kur mbylli kapitullin e jetes se vet shpirtërisht të mundimëshme, me fjalët dhe bindjen se " Mua më vranë, siç vranë edhe të tjerë presidentë arvanitas para meje.U a kam thene edhe miqeve te mi arvanitas."
U a kish thënë sigurisht, por arvanitasit që e rrethoni heshtën në mënyrë enigmatike tamam si ai zarfi pa letër që rri e zverdhet nga koha, e cila shpesh herë është vrasese e pamëshirëshme e kujtimeve.
- Xhaxhi Niko, Xhaxhi Niko! Është një letër për ty. Ka ardhur nga Greqia.
- Ku e more këtë leter, Xhulia?
- E pruri postieri. Teta Liliana më tha çoja xhaxhi Nikos.
E putha mbeskën në faqe, e ndersa ajo ikte si një harabelkë e vogël me cicërima te gëzuara, unë qëndroja në mes të kopshtit me zarfin në dorë.
Mbi zarf emri im. Një pullë poste me fytyren e një nëne të mjerë më një bebe në duar, të cilen e mëkonte me gjirin e vet të rreshkur. Eliniki Dimokratia Hellas. 140 dhrahmes-euro 0.41. Athinë 28 shtator 2001.
Ktheva zarfin nga ana e prapme për ta hapur. Gishtërinjt e përgatitur për të kryer një punë fare të vogël siç është hapja me kujdes e zarfit, sikur mu mpinë e mu prenë. Zafi ishte i hapur në pjesen e prapme. Dukej sikur nuk qe mbyllur kurrë. Futa gishtrinjt e dorës së djathtë në brendësin e zarfit, por ato asgjë nuk preken e takuan veç faqet e brëndshmë të zarfit bosh.
Perse bosh, i thashë vehtes. Çfarë duhet një zarf bosh. Si mund të niset një zarf bosh me seriozitetin e një pulle që mban emrin e shtetit përcjellës dhe vulen e shtetit pritës.
Një zarf që kishte kaluar kush e di sa duar postierësh, në sa e sa zyra, që kishte kaluar oqeanin, ashtu bosh, si një kapak libri pa përmbajtje, si një maskë pa fytyren e përdoruesit, si një ritual varrimi me arkivolin bosh.
Ndersa bota perjashta kishte vënë kujen për anthraks, unë rrija e qaja në shpirt për zarfin bosh që vinte nga adresa e mikut tim shkrimtar Aristidh Kolia, arvaniti i madh, vdekur a vrarë në një spital të Athinës.
Cili ishtë mesazhi që më përcillte ai zarf bosh. Çfarë kërkonte prej meje.Një vit më parë me vdekjen e mikut kisha telefonuar në banesen e tij, por zëri i rëndë i një gruaje ne greqisht më tha se... në atë shtëpi nuk ka vdekur njeri me emrin Aristidh Kolia.
Atëhere shpresa është se është gjallë, thashë unë, por telefoni përtej oqeanit u mbyll me zhurmë.
Ky zarf më solli kujtimin e mikut të vdekur.
Nuk ka gjë më të dhëmbshur se kujtimi për mikun e vdekur.
Nuk ka gjë më trishtuese se sa një zarf pa letër.
Më mbeti ndërmënd ai zarf si një gojë përbindëshi.
E mora me kujdes dhe nga që më tmerronte boshllëku e mbylla me kujdes. Pastaj e vendosa pranë kompiuterit ku shkruaj dhe aty qëndron edhe tani, e ndoshta do të qëndrojë shumë kohë me enigmen e saj të heshtur .
Dhe sa herë e kaloj vështrimin mbi të më duket se hija e tij e rëndë ogurzezë i ishte shfaqur dhe mikut tim në atë ditë të njezet e kater Majit, kur nisen shënjat e para të një sëmundje të papritur dhe vdekjeprurëse.
Ndoshta edhe ai kishte marrë dikur një zarf. Një zarf me mikrobe ceroze që e shkriu dhe e shuajti në një verë përvëluese dhe ne një vjeshtë me ankth deri sa erdhi mbrëmja cfilitëse e njëmbëdhjetë tetorit dymije, kur mbylli kapitullin e jetes se vet shpirtërisht të mundimëshme, me fjalët dhe bindjen se " Mua më vranë, siç vranë edhe të tjerë presidentë arvanitas para meje.U a kam thene edhe miqeve te mi arvanitas."
U a kish thënë sigurisht, por arvanitasit që e rrethoni heshtën në mënyrë enigmatike tamam si ai zarfi pa letër që rri e zverdhet nga koha, e cila shpesh herë është vrasese e pamëshirëshme e kujtimeve.
E verdha vrasëse
Nuk mund ti lë lulet e mia të ngrijnë- i thashë vehtes. Nuk mund ti lë nën mëshiren e ngricës që kallkanos natyrën, e i zë frymën qënieve njerëzore. Nuk mundem... Kurrsesi!
I rimbolla në vazot e bardha dhe i vendosa në verandën e mbyllur me xhama, që kisha përshtatur këte vit, në mënyrë që temperatura te mos binte nën zero gradë gjatë kapriçove të dimrit northistian.
Rrija e i vështroja se si nisën të bleronin gjethet duke braktisur të verdhën vrasëse që u ishte kapërthyer.
E verdha vrasëse që ju ngjitet luleve.
E verdha vrasëse që ju ngjitet njerëzve dhe i cvetnon.
E verdha vrasëse që ju ngjitet shkrimtarëve, të cilët i ndjekin madje edhe i vrasin sepse flatrat e shpirtrave të krijuesve janë si krahët e shqiponjave të cilat njohin vetëm ajrin e lirë të lartësive prej ku edhe rrezikohen të bien..
E verdha vrasëse e moralit.
E verdha vrasëse që ju ngjitet vajzave virgjëresha e që mizorët kërkojnë ti kthejnë në prostituta udhëve të botës.
E verdha vrasëse që ngjit shkallët e pushtetit prej të cilit buron dhuna, egersia dhe mizerabiliteti i jetës.
E verdha vrasëse që ju ngjitet kujtimeve në kërkim të tjetersimit të njeriut.
E verdha vrasëse që ju ngjitet popujve në trajta gjenocidi.
Duhet bërë diçka...
Diçka për t’a shmangur të verdhen vrasëse.
I rimbolla në vazot e bardha dhe i vendosa në verandën e mbyllur me xhama, që kisha përshtatur këte vit, në mënyrë që temperatura te mos binte nën zero gradë gjatë kapriçove të dimrit northistian.
Rrija e i vështroja se si nisën të bleronin gjethet duke braktisur të verdhën vrasëse që u ishte kapërthyer.
E verdha vrasëse që ju ngjitet luleve.
E verdha vrasëse që ju ngjitet njerëzve dhe i cvetnon.
E verdha vrasëse që ju ngjitet shkrimtarëve, të cilët i ndjekin madje edhe i vrasin sepse flatrat e shpirtrave të krijuesve janë si krahët e shqiponjave të cilat njohin vetëm ajrin e lirë të lartësive prej ku edhe rrezikohen të bien..
E verdha vrasëse e moralit.
E verdha vrasëse që ju ngjitet vajzave virgjëresha e që mizorët kërkojnë ti kthejnë në prostituta udhëve të botës.
E verdha vrasëse që ngjit shkallët e pushtetit prej të cilit buron dhuna, egersia dhe mizerabiliteti i jetës.
E verdha vrasëse që ju ngjitet kujtimeve në kërkim të tjetersimit të njeriut.
E verdha vrasëse që ju ngjitet popujve në trajta gjenocidi.
Duhet bërë diçka...
Diçka për t’a shmangur të verdhen vrasëse.
Boston, 29 tetor 2001
